کتاب مساحت احساس

آشنایی‌زدایی از سهراب سپهری «مساحت احساس» با عنوان فرعی «سهراب سپهری و هنر عرفانی در جهان معاصر»، کتابی است از مهدی رفیع که از طرف نشر نی منتشر شده است. در این کتاب از منظری فلسفی به هنر و اندیشه سهراب سپهری پرداخته شده است و به گره‌خوردگی آثار او با مسائل فلسفی و هستی‌شناختی زمان ما. نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب، درباره شیوه فصل‌بندی آن و رویکردش به سپهری می‌نویسد: «ترتیب فصول کتاب حاضر به نحوی است که خواننده می‌تواند از هرکدام از فصل‌ها که بخواهد به متن وارد شود. فصول بر اساس پیوندی درونی و تودرتو با یکدیگر تدوین شده‌اند و «ظاهرا» با هم ربط رویه‌ای ندارند، اما بر اساس مفاهیم و مباحث اصلی متن، به جای «بازنمایی»، منطقی دیگر را برای «هم‌نشست» برمی‌گزینند و هم‌چون «قنات»، رشته‌ای از «حرکت‌های زیرزمینی» را می‌گسترند. معماری متن گاه از بافت «فرش ایرانی» ملهم است و گاه از معماری اسلامی و «کوچه‌های باریک گشوده بر منظره‌های وسیع»،؛کوچه‌هایی که در یکدیگر می‌پیچند و ترسیم‌گر لحظه‌های مکاشفه‌اند. در نهایت شاید متن بیش از «آن‌چه می‌گوید»، در «آن‌چه نمی‌گوید» یا در «خلوت» خود «حضور» دارد، تا بخش اندکی از حیات باطنی یک هنرمند را در ابعاد بی‌شمارش ترسیم کند. از این جهت کار این نوشتار به‌جای «آشنایی با سهراب سپهری»، گونه‌ای «آشنایی‌زدایی» از او است و «هنر – اندیشه» سپهری را در آزمون/خوانشی نظری و عملی در بطن رویدادهای «جهان معاصر» قرار می‌دهد تا از «تصویر رسانه‌ای‌شده و ساده‌انگارانه»ای عادت‌زدایی کند که سال‌هاست حول سپهری کشیده شده است». کتاب «مساحت احساس» شامل پنج فصل است. عنوان فصل‌های کتاب عبارتند از: «دوره‌بندی نقاشی‌های سهراب سپهری از منظری فلسفی»، «فراسوی بازنمایی و امر عینی: تاریخ نوین نقاشی شرق»، «اطاقِ آبی هنر- اندیشه‌ سهراب سپهری: زیست‌بوم‌شناسی عرفانی در هنر معاصر»، «آهنگ رنگ: به‌سوی یک نقاشی- موسیقی و آمیختگی احساس‌ها»، «از نقاشی- شعر تا سینما – شعر: سهراب سپهری و فروغ فرخزاد». آنچه می‌خوانید سطرهایی است از فصل پنجم کتاب: «سهراب سپهری، فروغ فرخزاد و هوشنگ ایرانی در تاریخ شعر معاصر سه هنرمندی هستند که از هنرهای دیگر در پیوند با شعر بهره گرفتند و به ترتیب نقاشی- شعر، سینما- شعر و موسیقی- شعر را در هنر معاصر ایران پایه‌گذاری کردند. در اشعار سپهری و به‌طور خاص از «صدای پای آب» به بعد، تصاویر نقاشانه، حرکت‌های عمودی شعر را با کنار هم‌نشینی‌شان به‌شکلی شگفت می‌سازند. هنر نقاشی برای شعر سپهری به‌تدریج به شیوه‌ای از پیشبرد و راهبرد متنی بدل می‌شود... مسئله‌ رابطه‌ میان هنرها تنها ادغام دو یا چند هنر نیست، بلکه تداخل وجودی کارکردها و رویکردهاست. نحوه‌ ساخت- بیانِ هنری- شعری سپهری کارکردی نقاشانه از تصاویر کلمات و سطور را آشکار می‌کند، در حقیقت او با شعر نقاشی می‌کند: تصویری کنار تصویری دیگر و این عملکرد، نقاشی- شعر یا تصویر- کلمه را می‌سازد. اما تصاویر سپهری تنها با نگاه شاعر یا در بطن روایت او به حرکت در می‌آیند».