کتاب آینده پژوهی رسانه

 این کتاب در ۱۷۲ صفحه و هفت فصل گردآوری شده است که این هفت فصل به ترتیب عبارتند از: فصل اول: «آینده در راه است؟»، فصل دوم: «  آینده رسانه‌ای، رسانه آینده»، فصل سوم: «نظریه های ارتباطات در حوزه رسانه های نوین »، فصل چهارم: « اینترنت»، فصل پنجم:«روندهای پیش روی رسانه ها در ایران»، فصل ششم: «آینده رسانه ها همگرایی یا واگرایی؟، فصل هفتم: «نمونه پژوهش های انجام شده در حوزه آینده پژوهی رسانه ها»برای آشنایی با کتاب به اختصار به مرور مقدمه و هفت  فصل کتاب می پردازیم.

در مقدمه کتاب این چنین آمده است: بشر در عرصه ارتباطات چه فراز و نشیبی داشته است: افروختن آتش و تولید دود، صدای طبل و کشیدن تصاویر بر سینه کوه، نوشتن بر روی سنگ تا نوشتن بر روی پاپیروس و تهیه کاغذ، اختراع چاپ تکثیر گسترده پیام ، اختراع رادیو و تلویزیون و آمدن اینترنت و …

ارتباطات در طول تاریخ از منازل بسیاری عبور کرده است، بشر در طول حیات خود از ابزارهای زیادی برای ارتباط و رسانیدن پیام خود یا به عبارت بهتر به عنوان رسانه استفاده کرده است، با نگاهی به رسانه­های گذشته بشر، متوجه می­شویم که هیچ گاه بشر به رسانه متداول در زمان خود راضی نبوده است، و به دنبال آن بوده که پیام خود را به حداکثر افراد با بالاترین میزان انتقال مفهوم دست یابد.

اما سوالی که به ذهن می­آید این است که فاصله دستیابی از یک رسانه به رسانه دیگر چقدر بوده است، با نگاهی به تاریخ به صراحت می­توان گفت که در هیچ دوره تاریخ فاصله زمانی میان معرفی و توسعه تکنولوژی‌های جدید به اندازه زمان حاضر نبوده است؛ در واقع سرعت خلق تکنولوژی‌های جدید به قدری زیاد است که آدمیان هنوز به درک متناسب نسبت به یک تکنولوژی دست نیافته، با تکنولوژی جدیدی مواجه می‌شوند. رسانه‌ها زندگی انسان عصر حاضر را در برگرفته‌اند و در شؤون مختلف زندگی وی حاضر شده‌اند و هر کدام از فعالیت‌های زندگی را به اصطلاح «رسانه ای» کرده‌اند. «سیاست رسانه‌ای»، «اقتصاد رسانه‌ای»، «ارتباطات رسانه‌ای»، «تفکر رسانه‌ای»، «سلطه و قدرت رسانه‌ای» و «عصر رسانه‌ای» اصطلاحاتی آشنا برای مردم این عصر می‌باشد.

رسانه‌های مختلف با فن‌آوری های مختلف در فضای صنعت رسانه در حال حاضر موجود می‌باشند. هر کدام از رسانه‌ها مباحث خاص به خود را دارا هستند و تأثیرات فرهنگی خود را به جای می گذارند. ولی فضای رسانه‌ها فضایی خام نیست و هر کدام از آن‌ها بر یکدیگر اثر می‌گذارند. رسانه‌های یک حوزه واحد علاوه بر رقابت بر سر توجه مخاطب، نسبت به دیگر رسانه‌ها نیز بحث رقابت در محصولات جایگزین را به وجود می‌آورد. گذشته از بحث رقابت، فضای فرهنگی و ارتباطی از عوامل محیطی تاثیرگذار بر فعالیت‌های رسانه می‌باشد. رسانه‌ها و فن‌آوری های رسانه ای، بخش عمده‌ای از فضای ارتباطی فرهنگی جوامع را تشکیل می‌دهند. بنابراین هر رسانه‌ای باید به ارزیابی تأثیرات دیگر رسانه‌ها و تکنولوژی های رسانه‌ای بر فعالیت خویش بپردازد. همگرایی رسانه‌ای به عنوان تحول عمده رسانه‌های نوین جای خود را به خوبی در ادبیات ارتباطات و رسانه باز کرده است. «فرهنگ همگرایی رسانه‌ای» عنوان می‌کند که رسانه‌ها به شکلی حتی پیچیده‌تر به تعامل با یکدیگر خواهند پرداخت.

با این مقدمه چینی آیا زمان آن نرسیده که روند ظهور و تکامل و رشد رسانه­ها، همچون گذشته با با نگاه به جلو رصد شود، جایگاه دانش آینده‌پژوهی در مورد رسانه­ها کجاست؟

آیا سال ها قبل پیش بینی می­شد که «مخاطبان»یا همان «کاربران»  قدرت تولید و ارسال پیام را پیدا کنند و به دنبال رسانه‌ای باشند که بتواند حداکثر نیاز آنها را برآورده سازند. چنان که امروزه، مخاطبان تنها نظاره‌گر محتوای برنامه‌های رسانه‌ای نیستند بلکه می‌تواند به سرعت به هر محتوایی بازخورد نشان دهد و یا حتی خود به تولید محتوا بپردازد و در نحوه تولید آن اثرگذار باشند. آیا در گذشته روزی پیش بینی می­شد که رسانه­های پرقدرتی چون رادیو و تلویزیون با اینترنت روبرو شوند و بخواهند فاصله خود را با رسانه‌های محبوب  اینترنت روز به روز کم و کمتر کنند. آیا اینترنت و رسانه­های نوین منتظر حضور رسانه­های دیگری هستند که دارای ویژگی­های ممتازتری باشند. آیا صاحبان رسانه این گونه فکر می­کنند که اینترنت و سایر رسانه­ها که لقب رسانه­های نوین را یدک می­کشند روزی قدیمی شوند، روشن است که رادیو و تلویزیون به عنوان ابزارهای ارتباطی الکترونیکی در مقایسه با چاپ و کتابت که عمری به قدمت چندین سده داشت، رسانه‌ای نو محسوب می‌شدند، ولی امروزه با ورود رسانه‌های نوین و در پرتو تحولات دیجیتالی و الکترونیکی در عرصه رسانه‌ها در زمره رسانه‌های سنتی جای می‌گیرند. رسانه­های نوین فعلی نیز روزی در زمره رسانه­های سنتی قرار گرفته، اما چیزی که باقی است ارتباطات است.

در فصل اول که عنوان« آینده در راه است» را برگزیده است، این چنین نوشته شده است. آینده جای مشخصی نیست که به آن جا برویم، بلکه موقعیتی است که باید آن را به وجود آوریم. بدیهی است آینده هم چنان در حال ساخته شدن است. آینده امری است که سازمان‌ها می‌توانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی و شکل دهند. آینده یک مکان است و برحسب اراده و تصمیم‌های امروزی می‌تواند به هر ترتیبی که بخواهیم ساخته شود، آینده‌پژوهی به هر عبارتی علم مقصد‌شناسی و جهت‌یابی است. این که کجا باید برویم؟چه طور باید برویم؟و چه مسیر یا مسیرهایی را برگزینیم؟ تا به مقصد مطلوب خود برسیم.

در فصل دوم که عنوان«  آینده رسانه‌ای، رسانه آینده» را دارد، تلاقی علم آینده پژوهی و دانش رسانه را واکاوی می کند و به بررسی رسانه های نوین، ویژگی این رسانه ها در مقابل رسانه های سنتی می پردازد.

در بخشی از این فصل آمده است رسانه‌های ارتباط جمعی دومین دوره رسانه‌های ارتباطی را نمایندگی می‌کنند. دوره اول مربوط به راه‌های ارتباطی شخصی و شفاهی رودررو می‌باشد. در دوره دوم رسانه‌های جمعی با خصوصیات توده‌ای ظهور کردند. رسانه‌های جدید سومین دوره را به راه انداخته اند.

. با رجوع به منابع مختلف ویژگی‌های مهم رسانه‌های جمع آوری شده است که درشکل ذیل شرح داده شده است.